Lễ cúng ông Công, ông Táo - Nét đẹp văn hóa tâm linh của người Việt

Theo quan niệm dân gian nếu như mở đầu năm mới bằng Tết Nguyên Đán thì kết thúc năm lại chính là tết ông Táo. Từ lâu việc tiễn đưa ông Táo về trời đã trở thành một nét đẹp trong truyền thống văn hóa của bao thế hệ người Việt. Vậy nó bắt nguồn từ đâu? Có ý nghĩa gì? Hãy cùng Property Plus tìm hiểu trong bài viết sau đây nhé.

1.Sự tích ngày Tết ông Công, ông Táo

Trước khi chính thức đón Tết Nguyên Đán, nhà nhà lại tất bật chuẩn cho Tết ông Công ông Táo. Đây là một tục lệ cổ truyền của người Việt Nam từ bao đời nay.

Trong tín ngưỡng Việt Nam, ông Công ông Táo có nguồn gốc từ ba vị thần của Trung Quốc là Thổ Công, Thổ Địa và Thổ Kỳ. Nhưng để phù hợp với dân gian, người Việt đã chuyển hóa sự tích hai ông một bà là vị thần Đất, vị thần Nhà, vị thần Bếp núc.

Tích của người Việt kể rằng, ngày xửa ngày xưa, có 2 vợ chồng nghèo là Thị Nhi và Trọng Cao sống với nhau rất hạnh phúc, tình nghĩa, nhưng mãi không có con. Trong 1 lần say rượu, Trọng Cao đánh Thị Nhi, và đuổi bà ra khỏi nhà. Quá đau đớn, tưởng chồng không còn cần mình nữa, Thị Nhi đã bỏ xứ ra đi. Sáng hôm sau Trọng Cao tỉnh dậy, hối hận vô cùng, rồi cũng bỏ đi khắp nơi tìm vợ. Vì nghèo khó lại đau ốm thường xuyên nên Trọng Cao thành kẻ ăn xin tứ xứ, chỉ mong tìm được Thị Nhi.

Nhiều năm sau, trong 1 lần vào 1 nhà nọ ăn xin, Trọng Cao gặp lại Thị Nhi - lúc ấy đã có người chồng mới là Phạm Lang. Thương xót chồng cũ, Thị Nhi lấy cơm rượu cho Trọng Cao ăn uống, ngờ đâu Trọng Cao lại say rượu, ngủ gục bất tỉnh. Lo sợ Phạm Lang trở về sẽ thấy Trọng Cao, Thị Nhi bèn kéo chồng giấu vào trong cây rơm trước sân nhà. Phạm Lang đi săn trở về mang theo 1 con cầy hương, vui mừng bảo vợ ra chợ mua giềng, xả, mắm tôm.

Phạm Lang trong lúc nổi lửa thui cầy hương, không để ý làm lửa bén vào cây rơm trước nhà. Về đến nhà thấy cây rơm cháy, Thị Nhi đau đớn nói lời từ biệt Phạm Lang rồi chạy vào trong cây rơm với Trọng Cao. Phạm Lang vì thương yêu vợ, cũng chạy vào cây rơm với cả 2 người kia.

Khi cây rơm cháy hết, dân làng nhìn thấy cả 3 người đã chết những vẫn nắm chặt tay nhau.

Ngày hôm ấy là 23 tháng chạp, Ngọc Hoàng thấy 3 người sống với nhau có tình có nghĩa bèn cho họ làm quan dưới hạ giới để được bầu bạn bên nhau. Phạm Lang được phong làm Thổ Công (trông coi việc trong bếp), Trọng Cao được phong làm Thổ Địa (trông coi việc trong nhà), Thị Nhi được phong là Thổ Kỳ trông coi việc chợ búa. Hàng năm đúng ngày 23 tháng chạp, 3 vị Táo Quân cưỡi cá chép lên Thiên Đình báo cáo công việc với Ngọc Hoàng.

2.Tục lệ của việc cúng ông Công ông Táo

Người Việt quan niệm ba vị Thần Táo (hay vua Bếp) là vị thần cai quản mọi hoạt động của gia chủ, ông là vị thần quyết định sự may, rủi, phúc họa của cả gia chủ, bên cạnh đó ông còn ngăn cản sự xâm phạm của ma quỷ, giữ bình yên cho gia đình gia chủ và phước đức này do việc làm đúng đạo lý của gia chủ và những người trong nhà. Với mong muốn Thần Bếp sẽ "phù hộ" cho gia đình mình được nhiều may mắn, nên hàng năm Tết đến. Vào ngày 23 tháng Chạp, người ta thường làm lễ tiễn đưa Táo Quân chầu trời một cách long trọng.

3.Lễ ông Công ông Táo gồm những gì?

Đồ cúng ông Công ông Táo không cần phải quá cầu kỳ. Nhưng cần trang trọng để thể hiện được tấm lòng gia chủ. Theo truyền thống, lễ vật cúng Táo Quân gồm có: Mũ ông Công ba cỗ hay ba chiếc (hai mũ đàn ông và một mũ đàn bà). Mũ dành cho các ông Táo thì có hai cánh chuồn, mũ dành cho Táo bà không có cánh chuồn. 

Những mũ này được trang sức với các gương nhỏ hình tròn lóng lánh và những dây kim tuyến màu sắc sặc sỡ. Để giản tiện, cũng có khi người ta chỉ cúng tượng trưng một cỗ mũ ông Công (có hai cánh chuồn) lại kèm theo một chiếc áo và một đôi hia bằng giấy. Màu sắc của mũ, áo hay hia ông Công thay đổi hàng năm theo ngũ hành. (Ví dụ: Năm hành kim thì dùng màu vàng. Năm hành mộc thì dùng màu trắng. Năm hành thủy thì dùng màu xanh. Năm hành hỏa thì dùng màu đỏ. Năm hành thổ thì dùng màu đen).

Những đồ "vàng mã" này sẽ được đốt đi sau lễ cúng ông Táo vào ngày 23 tháng Chạp cùng với bài vị cũ. Sau đó người ta lập bài vị mới cho Táo công.

Ngoài ra, theo tín ngưỡng dân gian Việt Nam, trong lễ cũng ông Táo không thể thiếu cá chép - phương tiện di chuyển của ông Táo. Ở các tỉnh miền Bắc, người ta thường cúng một đến ba con cá chép sống để thả trong chậu nước, sau khi cúng xong cá sẽ được thả “phóng sinh” xuống sông, hồ. Hành động đó được mọi người ngụ ý là “cá chép hóa rồng”.

Tuy nhiên ở miền Trung, người ta cúng một con ngựa bằng giấy với yên, cương đầy đủ. Còn ở miền Nam thì giản dị hơn, chỉ cúng mũ, áo và đôi hia bằng giấy là đủ. 

Tùy theo từng gia cảnh, ngoài các lễ vật chính kể trên, người ta hoặc làm lễ mặn (với xôi gà, chân giò luộc, các món nấu nấm, măng...) hay lễ chay (với trầu cau, hoa, quả, giấy vàng, giấy bạc...) để tiễn Táo Công về trời.

4.Lễ ông Công ông Táo vào ngày nào năm 2021?

Sau khi tìm hiểu về nguồn gốc, lễ vật cúng ông Công ông Táo, điều mà nhiều người quan tâm tiếp theo hẳn là ngày giờ cúng. Theo thời gian lễ cúng Táo Quân có thể bắt đầu từ ngày 21 tháng chạp. Kết thúc trước khi hết giờ Ngọ (khoảng từ 11h đến 13h) ngày 23 tháng chạp mỗi năm. Vì đây là thời điểm các vị thần phải tập trung chuẩn bị về bẩm báo Ngọc Hoàng trên Thiên Đình. 

Vào năm 2021, ngày 23 tháng chạp sẽ vào ngày thứ Năm (04/02/2021). Và đây chắc là thời gian nhiều người vẫn còn đi làm do đó không nhất thiết phải cùng đúng vào trưa 23 tháng Chạp mà bạn có thể bắt đầu lễ cúng ông Công ông Táo bắt đầu từ ngày 21. Và hãy nhớ một điều là phải kết thúc trước khi hết giờ Ngọ của ngày 23 nhé. 

Có thể nói từ bao đời nay, người Việt rất chú trọng và luôn tổ chức nghi lễ thờ cúng Ông Táo trang trọng với tấm lòng thành tâm nhất với niềm hy vọng rằng ông Táo sẽ giúp họ giữ “ bếp lửa” luôn tràn đầy ấm áp và hạnh phúc.

Qua đây, Property Plus hy vọng rằng các bạn đã hiểu hơn về nguồn gốc, ý nghĩa của nét văn hóa lâu đời này của Việt Nam và hơn hết là cùng nhau chuẩn bị một ngày lễ Tết ông Công, ông Táo thật chỉn chu và tươm tất cho gia đình mình trong vài ngày sắp tới đây nhé.